Can mlynedd yn ôl yn y Swdan

Union gan mlynedd yn ôl, yn 1912, dyma T. Gwynn  Jones, plentyn ei amser, yn myfyrio ar natur a thymer trigiolion Swdan.

Un hagr yw'r Swdaniad yn gyffredin, yn enwedig pan na bo dyn na dynes, ond eunuch. Y mae ei wallt yn wlanog a chyrliog, yn debyg iawn yn wir i wlan oen bach du. Y mae ei lygaid yn fawrion, a'r gwyn edrych yn wyn iawn yn erbyn düwch ei groen . . . . .  Ar ei hagraf, y mae efe yn wir yn hagr iawn, ond y mae ambell un nad ellir dywedyd ei fod yn gwbl hyll. Gwelais rai felly, ac adnabûm un neu ddau a rhywbeth mwyn yn eu hwynebau.

Ymlaen ag ef i ganmol rhai, fodd bynnag, am eu gallu i adrodd straeon, am fod yn rhyfelwyr da, am fod â 'mwy o blwc ynddynt nag y sydd yn yr Arabiaid'. 'A chyda chware teg', meddai, 'gallent ddyfod yn eu blaenau yn gyflym'. Serch hyn i gyd, mae rhai pethau difyr yn y llyfr hwn a ysgrifennwyd fel cyfres o lythyron at ei wraig yn wreiddiol, o wahanol rannau o gwmpas Môr y Canoldir (Tiwnis, Malta, Alecsandria, Cairo, etc.). Hyn tua'r adeg pan oedd T.E. Lawrence yn y Dwyrain Canol yn cloddio gyda'r archaeolegwyr D.G. Hogarth a Leonard Woolley a Flinders Petrie, a chyn iddo ddechrau ar ei antur fawr gyda Gwrthryfel yr Arabiaid.

Mae T. Gwynn Jones yn awgrymu y gallai'r sawl sydd â diddordeb pellach yn yr ardal hon ddarllen The Dawn of History gan J.L.Myres, a Histoire Ancien des Peuples de l'Orient gan G. Maspero. Mae'r copi o'r llyfr cant oed sydd o'm blaen yn dweud 'Gwobr Ysgol Sabbathol Ysgoldy i Rowland Ffrancon Williams, Caledffrwd Terrace am fynd yn anrhydeddus trwy waith Safon iii, 1919-20'. Gobeithio fod Rowland yntau wedi cael blas ar y llyfr.